Overprikkeling, Onderprikkeling en Misdiagnoses

In het filmpje over De Driftbui in Sinterklaastijd heb ik je laten zien dat opgelopen spanning vaak de reden is voor een driftbui ‘uit het niets’. Je kind lijkt om iets kleins of onbenulligs uit zijn vel te springen, maar eigenlijk is het de druppel die zijn emmertje doet overlopen. Zijn emmertje zit vol en je kind is ‘gewoon’ overprikkeld. Voor veel ouders is dit een eye-opener; de driftbuien en intense emoties van je kind zijn zoveel beter op te vangen zodra je begrijpt dat ze worden veroorzaakt door overprikkeling en spanning. En je kunt (je kind) leren om om te gaan met oplopende spanning en zo de overprikkeling en dus ook de woede-uitbarstingen voorkomen.

Volle emmer door onderprikkeling

Nu is het niet alleen een te grote hoeveelheid prikkels die ervoor zorgt dat de spanning bij je kind oploopt. Ook onderprikkeling – ondervoeding van de juiste prikkels – zorgt voor oplopende spanning. Bijvoorbeeld doordat je kind niet voldoende uitdaging krijgt, of doordat hij te weinig autonomie ervaart. Het gevoel van ondervoeding is ook voor ouders goed voor te stellen; je ervaart het bijvoorbeeld na een saaie vergadering die veel te lang geduurd heeft. Je voelt je futloos en leeg, alsof je vlammetje uitstaat. Je hebt behoefte aan inspiratie, aan goede (geestelijke) voeding, aan plezier, aan voelen dat je leeft. Je hebt behoefte aan energie. Het tekort aan de juiste prikkels zorgt voor frustratie en oplopende spanning: het emmertje van je kind staat op overlopen. En dat ziet eruit als overprikkeling, maar de oorzaak voor het gedrag ligt dus in onderprikkeling – ondervoeding van de juiste prikkels. 

Om het nog wat ingewikkelder te maken kan zowel overprikkeling als ondervoeding naast elkaar voor spanning zorgen. Je kind ontploft op het schoolplein als je hem ophaalt. Je kind verveelt zich te pletter in de klas – hij heeft de sommen al gemaakt als de juf nog aan het uitleggen is – én hij wordt gek van alle geluiden en drukte in de klas. Als je je alleen op de hoeveelheid prikkels in de vorm van geluid zou focussen, zie je de verveling en het gebrek aan cognitieve uitdaging over het hoofd en blijft díe bron van stress voortduren. Het is dus essentieel om bij flink overlopende emmertjes ook de mogelijkheid van onderprikkeling – ondervoeding van de juiste prikkels – mee te wegen. 

Voor ouders van gevoelige kinderen met een sterke wil is het dus zeer belangrijk om signalen van oplopende spanning te herkennen om zo emmertjes die op overlopen staan te voorkomen. Voornamelijk omdat deze kinderen vaker last hebben van overstromende emmertjes en de daaruit volgende intense emoties en uitbarstingen. Waar we er al rekening mee hielden dat deze oplopende spanning vaak veroorzaakt wordt door overprikkeling – een teveel aan indrukken dat verwerkt dient te worden, weten we nu dat deze spanning óók een gevolg kan zijn van onderprikkeling – ondervoeding van de juiste prikkels. 

Overprikkeling en/of onderprikkeling als verklaring voor gedrag

Gevoelige kinderen die overprikkeld zijn laten vaak gedrag zien dat overeenkomt met symptomen van bepaalde stoornissen, zoals bijvoorbeeld ADHD, ASS of ODD. Het is dan ook van belang om overprikkeling te herkennen als verklaring voor het gedrag dat je ziet bij het kind, om misdiagnoses te voorkomen. Met het aanpakken van de overprikkeling en dus door te voldoen aan de behoeftes van de gevoelige kant van je kind, zal het kenmerkende gedrag afnemen. Nu we hebben gezien dat ook onderprikkeling – ondervoeding van de juiste prikkels – zorgt voor oplopende spanning én verward kan worden met overprikkeling, is het essentieel om ook onderprikkeling als mogelijke verklaring voor het gedrag te onderzoeken en uit te sluiten. Want het zou natuurlijk enorm zonde zijn als blijkt dat een kind ‘alleen maar’ snákte naar meer uitdaging…

Artikel eerder gepubliceerd op LinkedIn