Op LinkedIn plaats ik regelmatig kleine stukjes over onderprikkeling. Voornamelijk om kennis over onderprikkeling te delen, op een laagdrempelige manier. Ik merk dat er al best veel kennis over overprikkeling is (al wordt ‘lastig’ gedrag toch nog vaak verkeerd geïnterpreteerd. Niet de verklaring of de oorzaak voor het gedrag wordt gezien, maar slechts het gedrag zelf.) Onderprikkeling – ondervoeding van de juiste (geestelijke) prikkels, daarentegen, wordt nog zeer vaak over het hoofd gezien. Hieronder vind je de verschillende korte voorbeelden terug.
Naast dat ik het gewoon leuk vind om stukjes te schrijven en zo ervaringen te delen, wil ik ook laten zien dat er niets mis is met je kind. Je kind zal altijd gevoelig blijven en ook altijd wilskrachtig zijn. Dit zijn schitterende karaktereigenschappen, kwaliteiten om te koesteren. De behoefte aan autonomie, aan serieus genomen worden, aan (cognitieve) uitdaging, creativiteit en het nieuwsgierig zijn, zal altijd blijven bestaan. Als jong kind, tijdens het opgroeien en, zoals je zult zien, ook als oudere dame in het verzorgingshuis.
De verhalen zijn allen gebaseerd op echte personen, al zijn in alle stukjes verschillende verhalen door elkaar gehusseld. Ik schrijf niet per sé over hoogbegaafdheid, al zouden sommigen wel herkend kunnen worden als dusdanig. De grote overlap in alle stukjes is de gevoeligheid, de behoefte aan intensiteit, autonomie en uitdaging. En de verschillende manieren waarop onderprikkeling zich in verschillende levensfases kan uiten.
Onderprikkeld op het kinderdagverblijf
Je bent 2,5…
spreekt in volzinnen en je vindt het best lastig op het kinderdagverblijf.
De andere kinderen maken nogal herrie en op onverwachte momenten huilen ze héél hard. Je drukt je handjes op je oortjes. Ook het samen spelen gaat nog niet heel soepel. Je trekt je terug als een kind iets te wild en enthousiast met de houten blokken heen en weer zwaait.
Je vindt het heel leuk om met het poppenhuis te spelen, al levert het ook een hoop frustratie op. Je hebt een heel verhaal bedacht, maar het andere kindje lijkt je verhaal maar niet te snappen. En als je haar vraagt om het groene poppetje, geeft ze je een blauw tafeltje?!
Je helpt graag de leidsters met hun werk. Vandaag mocht je de kast met de babyflesjes ‘schoonmaken’. Met een serieus snoetje zet je alle flesjes voorzichtig op tafel. Met een nat doekje maak je de plank schoon en wacht je even tot ie droog is. Heel voorzichtig zet je alle flesjes weer terug, keurig in een rijtje. Je glimt van trots. Vandaag was een leuke dag!
Ook op hoge leeftijd onderprikkeling herkennen
Je bent 82…
en je woont sinds kort in een verzorgingshuis.
Je kamer heeft een mooie grote boekenkast – helaas konden niet ál je boeken mee – maar het lukt je niet meer om te lezen.
De verpleging stimuleert je om mee te doen met groepsactiviteiten, maar je voelt je daar niet fijn. Het is er te druk, er is teveel herrie. Je begrijpt het plezier van bingo, van samen spelletjes doen, maar je voelt het niet. Je energie sijpelt weg. Je trekt je meer en meer terug.
Een verzorgende verdiept zich in je boekenkast en vraagt of ze je mag voorlezen. In het Engels.
Ze kiest voor Virginia Woolf, A Room of One’s Own, een van je favorieten. Je geniet intens van haar stem, van de prachtige stream of consciousness en je voelt je energie zachtjes bruisen. Dit is wat jou past, dit is wat bij jou hoort.
De behoefte aan de juiste, voedende prikkels is ook op hoge leeftijd aanwezig en het is daarom van groot belang om (mentaal-emotionele) onderprikkeling te herkennen. Noks Nauta is één van de pioniers die onderzoek doen naar (de behoeftes van) van hoogbegaafde senioren. Zie ook haar boek ‘Hoogbegaafde Senioren’ (2020) www.ihbv.nl
Zie de behoefte achter het gedrag
Je bent 5…
en je kunt al lezen. Al doe je dat het liefste thuis en maar heel soms op school. Zo onopvallend mogelijk. Je wilt niet dat de juf het weet, want stel je voor dat je dan móet lezen en niet meer lekker mag spelen of de werkjes mag doen waar je zin in hebt.
Tijdens het welkomstliedje in de kring ’s ochtends vind je het steeds lastiger om stil te blijven zitten. Je hangt soms ondersteboven op je stoel en je roept hard voor je beurt. Het lukt je niet meer om te wachten tot één van de jongere kleutertjes antwoord heeft gegeven op de vraag ‘welke dag is het vandaag?’
Gelukkig snapt je juf dat jij het antwoord al lang weet en dat je je eigenlijk ENORM verveelt. Ze begrijpt dat je lichaampje van verveling niet stil kan zitten en dat het geen onwil is. Na het liedje in de kring zoekt ze samen met jou een héle moeilijke puzzel op. Je moet er wel al een beetje voor kunnen lezen…
Ein-de-lijk mag je naar school
Je bent 4…
en ein-de-lijk mag je naar school. Je streept al weken de nachtjes af op je aftelkalender en je slaapt al een tijdje met je mooie nieuwe rugzak in bed. Als knuffel.
Spannend is het wel en de groep kinderen is even wennen. Je durft nog niet zo heel veel tegen de juf te zeggen, maar je slurpt haar woorden op als een spons. Je kent heel goed alle regeltjes en houdt keurig je vingertje tegen je lippen als je stil moet zijn. Af en toe vergis je je en steek je thuis ook je hand op als je iets wilt vragen.
Maar na een paar weken kom je met hangende schoudertjes en een sip snoetje de klas uit, je mooie nieuwe rugzak sleept achter je aan over de vloer. Je barst om het minste of geringste in tranen uit en thuis wil je alléén maar op schoot. Om voorgelezen te worden, eindeloos wil je voorgelezen worden.
De ochtenden gaan weer moeizamer. Je rekt alles en schiet continu in de weerstand. Dan vergeet je weer je sokken aan te doen, dan kun je je jas niet vinden, dan moet je toch nog even plassen en je schoenen aantrekken duurt een eeuwigheid… Is het je teveel? Ook op het kdv had je al last van overprikkeling en waren de dagen je eigenlijk te lang.
Na een weekendje logeren bij oma komt de aap uit de mouw. Oma moest de hele dag schooltje spelen, vertelt ze, ietwat vermoeid. Jullie hebben cijfers geteld en woordjes gelezen. En oma heeft een boekje voor je gekocht en daar mocht je dan moeilijke werkjes uit maken. ’s Avonds in je bedje vraag je met een waterige glimlach: “Mag ik snel weer naar oma’s school?”
Kersverse moeder
Je bent 31…
en al negen weken moeder van de prachtigste baby op aarde. En wat ruikt ze heerlijk!
“Geniet van deze bijzondere tijd,” hoor je steeds. Je vindt het heerlijk om met je baby’tje te knuffelen en te zien hoe ze naar je lacht en steeds wat meer contact met je maakt. Maar je dagen zijn gevuld met slaapjes, doekjes, badjes, crèmepjes, krampjes, spuugjes en ommetjes. Je durft het bijna niet hardop te zeggen, maar je vindt het eigenlijk best wel saai…
Als je partner ’s ochtends naar het werk vertrekt voel je een raar soort jaloezie. Als je heel eerlijk bent kun je niet wachten om straks óók weer te mogen. Om de ruimte te hebben om ergens diep in te duiken, over na te denken, mee te spelen. Tuurlijk zul je je meisje missen – je bent dol op haar, dat staat buiten kijf. Maar je snákt er naar om je hersenen af te stoffen en ze weer lekker te laten draven. Met vrije teugel.
Je kunt je als verse moeder behoorlijk eenzaam voelen als je behoefte aan voedende (geestelijke) prikkels niet past in het maatschappelijk bepaalde beeld van ‘hoe je het moederschap hoort te beleven’. Gelukkig raakt de term Onderprikkeling ook steeds meer bekend. Scheelt weer schuldgevoelens 
Onhandelbare kleuter? Onderprikkeling als 'lastig' gedrag
Je bent 4… en je mag ein-de-lijk naar school. De laatste maanden op de kinderopvang gingen echt niet goed meer. Je was vaak boos, heel onrustig en thuis waren er veel driftbuien. Volgens de leidsters was je de ukjes ontgroeid en enorm toe aan school. Gelukkig is het nu zo ver.
Huppelend ga je naar school, je ouders zien opeens een heel ander kind. Maar na twee weken is je onrust weer terug. Ook slapen gaat weer minder, eten is weer een gedoe. Je schoenen moeten heel strak aangetrokken worden en je bent weer veel te vroeg wakker. Met briljante ideeën die dan gelijk uitgevoerd moeten worden. Wat uiteraard niet lukt, zo ’s ochtends vroeg, maar voor enige rede vatbaar lijk je niet meer te zijn.
Ook op school ontstaan de eerste barsten. Het samen spelen met de andere kinderen gaat niet goed. Soms trek je je terug, maar vaker haal je uit, met schreeuwen of zelfs duwen en slaan. En als je dan een puzzel krijgt van de juf die je al eerder hebt gedaan, barst de bom… Je smijt in volle vaart de puzzel door de klas… Onhandelbare kleuter?
Niet gezien worden in je behoeftes levert een hele hoop stress op. Dat uit zich soms in terugtrekken, maar vaker in boos en explosief gedrag. Een puzzel door de klas smijten kan écht niet, maar als je alleen naar het gedrag kijkt en dáárop reageert mis je de oorzaak: fikse stress door onderprikkeling. Juf en ouders kijken gelukkig wel verder dan alleen het ‘onhandelbare’ gedrag. Ze zien de onmacht en frustratie van het kind en gaan samen op zoek naar wat het kind nodig heeft. Uitdaging. Serieus genomen worden. Veilig voelen.
Onrust, boosheid en strijd komen vaak voort uit spanning & overprikkeling, maar ook onderprikkeling kan hier een (grote) rol in spelen.